Iberiar Penintsulako erromatar konkista

Iberiar Penintsulako erromatar konkista
Konkistaren garapena
Data	K.a. 218–K.o. 19
Lekua	Hispania
Emaitza	Erromatarren garaipena
Gudulariak
Erromatar Errepublika Erromatar Inperioa Hispaniako herriak

Iberiar Penintsulako erromatar konkista K.a. III. mendean hasi zen, noiz Erromatar Errepublikak bertoko zeltiberiarren eta kartagotarren lurrak bereganatu zituen. Kartagotarrek penintsularen hegoaldean eta ekialdean zituzten lurrak k.a. 206an erori ziren, Bigarren Gerra Punikoan zehar. Erromatarrek epeka epeka bere kontrola zabaldu zuten baina ez zuten anexio politikori egin. Baina Errepublika erori zenean (k.a. 27), Zesar Augustok k.a. 19an Penintsula osoa beretu zuen. Erromatar Inperioak penintsula anexionatu zuenean, bertan zenbait talde etniko eta tribu asko bizi ziren.

Prozesua Bigarren Gerra Punikoan (k.a. 218–k.a. 201) hasi zen, noiz kartagotarren porrotaren (k.a. 206) ondorioz, erromatarrek hauen lurraldeak bereganatu zituzten hegoaldeko Hispanian eta ekialdeko kostaldean. Horrela inauguratu zen erromatar egote Hispanian. Gerra amaitu eta lau urte geroago, k.a. 197an, erromatarrek Iberiar Penintsulako hegoalde eta ekialdeko bere konkistak bi probintziatan banatu zituzten: Hispania Ziterior (ekialdeko kostaldea, Pirinioetatik Cartagenaraino) eta Hispania Ulterior (gutxi gorabehera, egungo Andaluzia).

Hurrengo 170 urteen zehar, Erromatar Errepublikak pixkanaka pixkanaka Hispanian zuen kontrola hedatu zuen. Hau konkistaz baino bakegintzaren bidez egin zuten. Bere jarrera erreaktiboa izan zen. Anexioa bilatu baino, bertoko herrien matxinadei erantzun zuten. Erromatarrek hainbat gudu borrokatu zuten eta soldadu asko galdu zituzten prozesuan. Batzuetan, adibidez penintsularen mendebaldean, erreboltarien aurkako operazioak ere egin zituzten. Erromatarren lehentasuna baketze eta bertoko tribuekiko kontrola hedatzea zen. Bere probintzietatik at zeuden zenbait hiri zergadun bilakatzeaz gain, aitzindari-talde eta koloniak ere ezarri zituzten kontrola indartzeko. Erromatarrek itun administratiboak egin zituzten, izan ere, gobernadoreek, Erromatik urrun izanda, independentzia asko zuten. Garai honen azken aldian, Senatuak kontrola indartzea saiatu zen baina gainbegiratzerik gabeko ofizialen abusu eta eragozpenak gutxitzeko asmoarekin. Garai honen ezaugarri nagusia bertoko herrien erromanizazioa izan zen. Hispaniar tribuek erromatar sistema ekonomikoan parte hartzen zuten.

Baina Errepublika erori eta enperadoreak agertu zirenean dena aldatu zen. Penintsularen iparraldean izan zen azken matxinada handian, Kantabriar Gerretan, garaipena lortu ondoren, Zesar Augustok penintsula osoa konkistatu zuen eta Erromatar Inperioari anexionatu zion. Gainera berrantolaketa administratibo bat egin zuen. K.a. 19an gertatu zen, hau da, kartagotarrak Hispaniatik kanporatu baino 187 urte beranduago.

Konkistaren ondorioz, Hispania Ziterior zeharo handitu zen eta ipar-ekialdeko eta iparraldeko Hispania barnean hartu zituen. Izenaz ere aldatu zuten eta Hispania Tarraconensis bilakatu zen. Hispania Ulterior, berriz, bi probintziatan banatu zen: Betika (egungo Andaluziaren gehiena) eta Lusitania (egungo Portugal Dueroraino, Salamancako probintziaren zati bat eta Extremadura barnean zituena)^[1]

1. ↑ (Gaztelaniaz) O'Callaghan, Joseph F.. (2013-11-12). A History of Medieval Spain. Cornell University Press, 29 or. ISBN 978-0-8014-6871-1..